Avropanın altında gizlənən sirr açıldı: İtmiş Böyük Adria qitəsi kəşf edildi

Qaynarinfo xəbər verir ki, Utrext Universitetinin alimləri Aralıq dənizi regionunun mürəkkəb geoloji quruluşunu araşdırarkən, 140 milyon il əvvəl Yerin altına batmağa başlayan Böyük Adria adlı qədim qitənin qalıqlarını aşkarlayıblar.

Bu diqqətçəkici kəşf "Gondwana Research” elmi jurnalında dərc edilib və Avropanın geoloji inkişafı ilə bağlı biliklərimizə mühüm töhfə verir. O, həmçinin bu qitədəki nəhəng dağ silsilələrinin necə formalaşdığına dair yeni ipucları təqdim edir.

Bir zamanlar Qrenlandiya adası böyüklüyündə olduğu təxmin edilən Böyük Adria, milyonlarla illik geoloji proseslər nəticəsində tədricən Cənubi Avropa litosferinin altına batıb. Lakin tamamilə yox olmayıb – onun qalıqları bu gün də Aralıq dənizi hövzəsinin altındakı mürəkkəb strukturların formalaşmasına təsir edir.

Böyük Adria adlı bu itmiş qitənin tarixi təxminən 240 milyon il əvvələ, Yer kürəsinin tamamilə fərqli göründüyü dövrə gedib çıxır. Həmin vaxt bu quru sahəsi "Gondvana” adlı nəhəng superqitənin şimal kənarında yerləşirdi. Superqitə tədricən parçalandıqca, Böyük Adria da bugünkü Şimali Afrika ilə əlaqəsini itirib və təkbaşına hərəkət etməyə başlayıb. Təxminən 200 milyon il əvvəl sərbəst qalan bu qitə şimala doğru hərəkət edərək indiki Cənubi Avropa və Orta Şərqə uyğun gələn əraziyə yayılıb.

Lakin Böyük Adria üçün bu hələ başlanğıc idi. O, şimala irəlilədikcə, daha dayanıqlı Avropa qitəsi ilə toqquşub. Bu toqquşma milyonlarla il çəkib və nəticədə Böyük Adria-nın böyük hissəsi Avropanın altına doğru batıb. Utrecht Universitetindən Duve van Hinsberqenin rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu, qabaqcıl modelləşdirmə proqramları və detallı tektonik analizlər vasitəsilə bu hərəkətləri yüksək dəqiqliklə izləyib və Böyük Adria-nın Yerin mantiyasına necə "dalaraq" itdiyini araşdırıb.

Aralıq dənizi regionu geoloqlar üçün həmişə mürəkkəb bir tapmaca olub. Tektonik plitələrin bir-birinə sürtünməsi, bükülməsi və parçalanması bu bölgəni çoxlaylı bir geoloji struktura çevirib. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, Utrecht Universitetinin alimləri sismik dalğalardan istifadə edərək Böyük Adria-nın yeraltı xəritəsini tərtib etməyə nail olublar.

Analizlər göstərib ki, qitənin bəzi hissələri 1.500 kilometr dərinliyə qədər mantiyaya batıb, digər – daha dayanıqlı hissələri isə səthə yaxın qalaraq Alp, Apenin və Balkan dağlarının (Yunanıstan və Türkiyə daxil olmaqla) formalaşmasına töhfə verib.

Bu kəşf təkcə itmiş bir qitənin izlərini tapmaqla kifayətlənmir. O, həm də qitələrin zamanla necə batdığını və bu proseslərin Yer səthindəki dağ silsilələrinin formalaşmasına necə təsir etdiyini anlamağımıza imkan verir. Böyük Adria-nın qalıqları alimlərə Yeraltı tektonik dinamikalar haqqında dəyərli məlumatlar təqdim edir. Eyni zamanda, bu cür geoloji proseslərin daha dərindən anlaşılması, Aralıq dənizi regionunda tez-tez baş verən zəlzələlərin və vulkanik aktivliklərin daha dəqiq proqnozlaşdırılmasına da kömək edə bilər.

Böyük Adria-nın hekayəsi, planetimizin səthinin altında gizlənən və bəzən fəlakətli nəticələr doğuran möhtəşəm gücü bir daha üzə çıxarır.